Afrika Birliği (AU); kardeşlik ve dayanışma ruhu

Afrika Birliği (African Union / AU), Afrika Kıtası ülkelerini oluşturan 55 üye devletten oluşan kıtasal bir organdır. Afrika Birliği Örgütü’nün (OAU, 1963-1999) halefi olarak 2002 yılında resmen faaliyete geçmiştir.

AFRİKA BİRLİĞİ VE TÜRKİYE

• Adres – P.O. Box 3243, Roosevelt Street W21K19 Addis Ababa, Etiyopya
• telefon – 251 11 551 77 00
• faks – 251 11 551 78 44
• web sitesi – https://au.int/
• kuruluş – 9 Temmuz 2002

Amacı

Afrika Devletleri arasında daha fazla birlik sağlamak; devletlerin bütünlüğünü ve bağımsızlığını savunmak; siyasi, sosyal ve ekonomik entegrasyonu hızlandırmak; uluslararası işbirliğini teşvik etmek; demokratik ilkeleri ve kurumları desteklemek. Özetle: Vatandaş katılımını ve Afrika devletleri arasında artan işbirliği ve entegrasyonu destekleyerek Afrika’nın büyümesini ve ekonomik kalkınmasını teşvik etmek.

Afrika Birliği Üye Ülkeleri – (55)

Cezayir, Angola, Benin, Botsvana, Burkina Faso (askıda), Burundi, Cabo Verde, Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti, Çad, Komorlar, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Kongo Cumhuriyeti, Fildişi Sahili, Cibuti, Mısır, Ekvator Ginesi, Eritre, Esvatini, Etiyopya, Gabon (askıda), Gambiya, Gana, Gine (askıda), Gine-Bissau, Kenya, Lesotho, Liberya, Libya, Madagaskar, Malavi, Mali (askıya alındı), Moritanya, Mauritius, Fas, Mozambik, Namibya, Nijer (askıya alındı), Nijerya, Ruanda, Sahrawi Arap Demokratik Cumhuriyeti (Batı Sahra), Sao Tome ve Principe, Senegal, Seyşeller, Sierra Leone, Somali, Güney Afrika, Güney Sudan, Sudan (askıya alındı), Tanzanya, Togo, Tunus, Uganda, Zambiya, Zimbabve

Departmanlar:

• Tarım, Kırsal Kalkınma, Mavi Ekonomi ve Sürdürülebilir Çevre (ARBE)
• Ekonomik Kalkınma, Turizm, Ticaret, Sanayi, Madencilik (ETTİM)
• Eğitim, Bilim, Teknoloji ve İnovasyon (ESTI)
• Altyapı ve Enerji
• Siyasi İşler, Barış ve Güvenlik (PAPS)
• Sağlık, İnsani İşler ve Sosyal Kalkınma (HHS)
• Kadınlar, Toplumsal Cinsiyet ve Gençlik
• Sivil Toplum ve Diaspora
• Hukuk İşleri

Türkiye ve Afrika Birliği İlişkileri:

Türkiye’nin Afrika Birliği (AU) ile ilişkileri 1963’ten 2002’ye kadar sınırlı kalmıştır. Türkiye, 1998 Afrika’ya Açılım Politikası Eylem Planı’nın uygulanmasını takiben, 2002 yılından sonra Afrika Birliği Zirvelerine konuk ülke olarak katılmıştır. Afrika Birliği’nde 2005 yılında “gözlemci statüsü” elde etmiştir. Afrika Birliği’ne akredite olan Türkiye’nin Addis Ababa Büyükelçiliği, örgütün çalışmalarını yakından takip etmektedir.

Dönemin Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Sayın Abdullah Gül’ün daveti üzerine Afrika Birliği Komisyonu Başkanı Prof. Alpha Oumar Konare 21-25 Kasım 2005 tarihlerinde Türkiye’yi ziyaret etmiştir. Söz konusu ziyaret, Afrika Birliği’nden Türkiye’ye yapılan ilk üst düzey ziyaret olma özelliğini taşıyor. Öte yandan, Afrika Birliği Komisyonu Başkanı’nın daveti üzerine Başbakan Erdoğan, 29-30 Ocak 2007 tarihlerinde Addis Ababa’da düzenlenen Afrika Birliği Zirvesi’ne katılmak üzere Türkiye’den Afrika Birliği’ne ilk üst düzey ziyareti gerçekleştirmiştir.

Afrika Birliği, 2008 yılında Türkiye’yi Kıta’nın stratejik ortağı ilan ederek Türkiye ile ilişkilerini güçlendirme yönündeki iradesini ortaya koymuştur. Söz konusu kararın ardından 18-21 Ağustos 2008 tarihlerinde İstanbul’da Birinci Türkiye-Afrika İşbirliği Zirvesi düzenlenmiştir. “Türkiye-Afrika Ortaklığı İstanbul Deklarasyonu: Ortak Bir Gelecek için Dayanışma ve Ortaklık” başlıklı İstanbul Deklarasyonu ve eki “Türkiye-Afrika Ortaklığı için İşbirliği Çerçevesi” söz konusu Zirve’de kabul edilmiştir. Bu kapsamda hükümetler arası işbirliği; ticaret ve yatırım; tarım, tarımsal ticaret, kırsal kalkınma, su kaynakları yönetimi, küçük ve orta ölçekli işletmeler; sağlık, barış ve güvenlik; altyapı, enerji ve ulaştırma; kültür, turizm ve eğitim; medya, bilgi ve iletişim teknolojisi ve çevre öncelikli işbirliği alanları olarak belirlendi.

Söz konusu Zirve’ye paralel olarak Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) tarafından “Türkiye-Afrika İş Forumu” düzenlendi. Forum, Türkiye’nin ekonomik kabiliyetlerini Afrikalı iş çevrelerine tanıtma fırsatı sundu.

Türk-Afrika ortaklığını daha da geliştirme çabalarının bir parçası olarak, yukarıda belirtilen işbirliği alanlarına dayalı kapsamlı bir stratejinin uygulanması amacıyla 26 Mart 2010 tarihinde Başbakanlık tarafından bir “Afrika Stratejisi” açıklanmıştır. Afrika planı, Türkiye’nin Afrika Birliği ve kıtadaki ülkelerle ortaklığını, bu ülkelerin özelliklerini dikkate alarak güçlendirmeyi amaçlıyor.

Zirve’de kabul edilen takip mekanizması çerçevesinde, Türkiye-Afrika Ortaklığı Birinci Yüksek Düzeyli Memurlar Toplantısı 15 Aralık 2010 tarihinde İstanbul’da gerçekleştirilmiştir. Toplantıda 2010-2014 Türkiye-Afrika Ortaklığı Ortak Uygulama Planı kabul edilmiş ve ortak bir basın açıklaması yapılmıştır.

Söz konusu takip mekanizması uyarınca, Türkiye-Afrika Ortaklığı Birinci Bakanlar Gözden Geçirme Konferansı 16 Aralık 2011 tarihinde İstanbul’da gerçekleştirilmiştir. Konferans, 2008 yılından bu yana kaydedilen gelişmelerin gözden geçirilmesi ve Türkiye-Afrika ortaklığının ileriye taşınması için atılması gereken adımların tartışılması için mükemmel bir fırsat sağlamıştır. Konferans sonucunda Bakanların üzerinde oybirliğiyle mutabık kaldıkları bir Tebliğ kabul edilmiştir. Konferans, Türkiye-Afrika Ortaklığı’nın tarafların ortak iradesine dayalı olarak sağlam bir zeminde gelişmekte olduğunu bir kez daha teyit etmiştir.

Türkiye-Afrika Ortaklık Zirvesi hazırlıkları çerçevesinde II. Türkiye ile Afrika Birliği arasında üst düzey resmi toplantılar dizisi olan Türkiye-Afrika Ortaklık Zirvesi Ankara ve Addis Ababa’da gerçekleştirildi.

II. Türkiye-Afrika Ortaklık Zirvesi 19-21 Kasım 2014 tarihlerinde Malabo’da “Sürdürülebilir Kalkınma ve Entegrasyonu Geliştirmek için Yeni Bir Ortaklık Modeli” teması altında gerçekleştirilmiştir. Zirvede bir Deklarasyon ve 2015-2019 Ortak Uygulama Planı kabul edilmiştir. Zirve’de alınan karar uyarınca, Üçüncü Türkiye-Afrika Ortaklık Zirvesi 2019 yılında Türkiye’de gerçekleştirilecektir.

Ankara’da 19 Mart 2015 tarihinde düzenlenen Kıdemli Memurlar Toplantısı’nda 2015-2019 Uygulama Planı gözden geçirilmiş ve önümüzdeki yıllarda uygulanacak matris onaylanmıştır.

Afrika Birliği Tarihçesi ve Detaylı Bilgi:

Mayıs 1963’te bağımsız Afrika Devletlerinin 32 Başkanı Addis Ababa Etiyopya’da bir araya gelerek Afrika’nın bağımsızlık sonrası ilk kıtasal kurumu olan Afrika Birliği Örgütü’nü (OAU) kuran Şartı imzaladı. Afrika Birliği Örgütü, birleşik, özgür ve kendi kaderini kontrol eden bir Afrika için pan-Afrika vizyonunun tezahürüydü ve bu, kurucu babaların özgürlüğü, eşitliği kabul ettiği Afrika Birliği Örgütü Şartı’nda önemle vurgulandı. Adalet ve haysiyet, Afrika halklarının meşru isteklerinin gerçekleştirilmesi için temel hedeflerdi ve Afrikalıların etnik ve ulusal farklılıkları aşan daha büyük bir birlik içinde kardeşlik ve dayanışma isteklerine yanıt olarak Afrika halkları arasında anlayışı teşvik etme ve Afrika devletleri arasında işbirliğini geliştirme ihtiyacı vardı. Yol gösterici felsefe, Afrika sosyalizmini merkeze alan ve Afrika birliğini, Afrika topluluklarının ortak özelliklerini ve uygulamalarını ve Afrika’nın kültürünü ve ortak mirasını kucaklamaya yönelik bir çabayı teşvik eden Pan-Afrikanizm’di.

Afrika Birliği Örgütü’nün temel hedefleri,

Afrika Birliği Örgütü‘nün temel hedefleri, kıtayı sömürgecilik ve ırk ayrımcılığının kalıntılarından kurtarmak; Afrika Devletleri arasında birlik ve dayanışmayı teşvik etmek; kalkınma için işbirliğini koordine etmek ve yoğunlaştırmak; Üye Devletlerin egemenliğini ve toprak bütünlüğünü korumak ve uluslararası işbirliğini teşvik etmekti.

Afrika Birliği Örgütü Şartı, Örgütün amacını şu şekilde belirlemiştir:

• Afrika Devletlerinin birlik ve dayanışmasını teşvik etmek;
• Afrika halkları için daha iyi bir yaşam elde etmek amacıyla aralarındaki işbirliği ve çabaları koordine etmek ve yoğunlaştırmak;
• Egemenliklerini, toprak bütünlüklerini ve bağımsızlıklarını savunmak;
• Afrika’dan her türlü sömürgeciliği ortadan kaldırmak;
• Birleşmiş Milletler Şartı ve İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’ni göz önünde bulundurarak uluslararası işbirliğini teşvik etmek.

Afrika’nın Kurtuluşu için Afrika Birliği Koordinasyon Komitesi aracılığıyla Kıta, kurtuluş mücadelesini ve apartheid’a karşı mücadeleyi desteklemek üzere uluslararası bir konsensüs oluşturmada bölünmez bir kararlılıkla tek vücut olarak çalışmış ve kendini ifade etmiştir. Afrika Birliği Örgütü, tüm Üye Devletlerin uluslararası forumlarda kıtayı ilgilendiren ortak konularda eşgüdümlü tutumlar benimsemesini ve Afrika’nın çıkarlarını etkin bir şekilde savunmasını sağlayan etkili bir forum sağlamıştır.

9.9.1999 tarihinde, Afrika Birliği Örgütü (OAU) Devlet ve Hükümet Başkanları, küreselleşmenin bazı olumsuz yönleriyle birleşen çok yönlü sosyal, ekonomik ve siyasi sorunları ele alırken Afrika’nın küresel ekonomide hak ettiği rolü oynamasını sağlamak için kıtadaki entegrasyon sürecini hızlandırmak amacıyla bir Afrika Birliği kurulması çağrısında bulunan Sirte Deklarasyonu’nu yayınladı.

Afrika Birliği’nin kuruluşu:

Afrika Birliği (AU), selefi olan Afrika Birliği Örgütü’nün Eylül 1999’da kendi çalışmalarını geliştirecek yeni bir kıta örgütü kurma kararının ardından Temmuz 2002’de Güney Afrika’nın Durban kentinde resmen faaliyete geçti. Afrika’nın pan-Afrika örgütünü yeniden kurma kararı, Afrikalı liderlerin Afrika’nın potansiyelini gerçekleştirmek için, Afrika Birliği Örgütü’nün odak noktası olan sömürgecilikten kurtulma ve kıtayı apartheid’den kurtarma mücadelesinden, Afrika’nın büyümesini ve ekonomik kalkınmasını sağlamak için Afrika devletlerinin artan işbirliği ve entegrasyonuna doğru yeniden odaklanılması gerektiği konusunda fikir birliğine varmalarının sonucuydu.

Afrika birliği, “Kendi vatandaşları tarafından yönlendirilen ve küresel arenada dinamik bir gücü temsil eden Entegre, Müreffeh ve Barışçıl bir Afrika” vizyonuyla hareket etmektedir.

Afrika Birliği Kurucu Senedi ve Afrika Birliği Kurucu Senedinde Değişiklik Yapılmasına Dair Protokol, Afrika Birliği’nin amaçlarını ortaya koymaktadır:

• Afrika ülkeleri ve halkları arasında daha fazla birlik ve dayanışma sağlamak,
• Üye Devletlerin egemenliğini, toprak bütünlüğünü ve bağımsızlığını savunmak,
• Kıtanın siyasi ve sosyo-ekonomik entegrasyonunu hızlandırmak,
• Kıtayı ve halklarını ilgilendiren konularda Afrika’nın ortak tutumlarını teşvik etmek ve savunmak,
• Uluslararası işbirliğini teşvik etmek,
• Kıtada barış, güvenlik ve istikrarı teşvik etmek,
• Demokratik ilke ve kurumları, halk katılımını ve iyi yönetişimi teşvik etmek,
• Afrika İnsan ve Halkların Hakları Şartı ve diğer ilgili insan hakları belgelerine uygun olarak insan ve halkların haklarını teşvik etmek ve korumak,
• Kıtanın küresel ekonomide ve uluslararası müzakerelerde hak ettiği rolü oynayabilmesi için gerekli koşulları oluşturmak,
• Afrika ekonomilerinin entegrasyonunun yanı sıra ekonomik, sosyal ve kültürel düzeylerde sürdürülebilir kalkınmayı teşvik etmek,
• Afrika halklarının yaşam standartlarını yükseltmek için insan faaliyetlerinin tüm alanlarında işbirliğini teşvik etmek;
• Birliğin hedeflerine kademeli olarak ulaşılması için mevcut ve gelecekteki Bölgesel Ekonomik Topluluklar arasındaki politikaları koordine etmek ve uyumlaştırmak,
• Başta bilim ve teknoloji olmak üzere her alanda araştırmayı teşvik ederek kıtanın kalkınmasını ilerletmek,
• Önlenebilir hastalıkların ortadan kaldırılması ve kıtada sağlığın geliştirilmesi için ilgili uluslararası ortaklarla birlikte çalışmak,
• Kadınların özellikle siyasi, ekonomik ve sosyo-kültürel alanlarda karar alma süreçlerine etkin katılımını sağlamak,
• Kıtanın savunmasını ve müzakere pozisyonlarının güçlendirilmesini sağlamak üzere ticaret, savunma ve dış ilişkiler konularında ortak politikalar geliştirmek ve teşvik etmek,
• Kıtanın önemli bir parçası olan Afrika Diasporasının Afrika Birliği’nin inşasına tam katılımını davet ve teşvik etmek,

Afrika Birliği Karar Alma Organları:

Afrika Birliği’nin çalışmaları, Devlet ve Hükümet Başkanları Meclisi, Yürütme Konseyi, Daimi Temsilciler Komitesi (PRC), Özel Teknik Komiteler (STCs), Barış ve Güvenlik Konseyi ve Afrika Birliği Komisyonu gibi çeşitli temel karar alma organları aracılığıyla yürütülmektedir. AU yapısı, Pan-Afrika Parlamentosu ve Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Konsey (ECOSOCC) aracılığıyla Afrika vatandaşlarının ve sivil toplumun katılımını teşvik eder.

Adli ve hukuki meselelerin yanı sıra insan hakları konularını ele alan organlar şunlardır:

• Afrika İnsan ve Halkların Hakları Komisyonu (ACHPR),
• Afrika İnsan ve Halkların Hakları Mahkemesi (AfCHPR),
• AU Uluslararası Hukuk Komisyonu (AUCIL),
• AU Yolsuzluk Danışma Kurulu (AUABC)
• Afrika Çocuk Hakları ve Refahı Uzmanlar Komitesi.

Afrika Birliği ayrıca kıtasal mali kurumların (Afrika Merkez Bankası, Afrika Yatırım Bankası ve Afrika Para Fonu) kurulması için de çalışmaktadır.

Bölgesel Ekonomik Topluluklar (RECs) ve Afrika Akran Değerlendirme Mekanizması da Afrika Birliği’nin yapısını oluşturan kilit organlardır.

Afrika Birliği Gündem 2063 Çerçevesi

Hedeflerinin gerçekleştirilmesini ve bütünleşmiş, müreffeh ve barışçıl bir Afrika’ya ilişkin Pan Afrika Vizyonu’na ulaşılmasını sağlamak amacıyla Afrika’nın uzun vadeli sosyo-ekonomik ve bütünleştirici dönüşümü için stratejik bir çerçeve olarak geliştirilmiştir. Gündem 2063, Afrika halkının isteklerinin gerçekleştirilmesini sağlamak üzere Afrika liderliğindeki girişimler için daha fazla işbirliği ve destek çağrısında bulunmaktadır.