Sümerler M.Ö. 27-20. yüzyıllar arasında Mezopotamya’da yaşamış bir halktır.
Sümerler: Öne Çıkan Hususlar
- Sümer tarihindeki başlıca dönemler Ubeyd dönemi (MÖ 6500-4100), Uruk dönemi (MÖ 4100-2900), Erken Hanedan dönemi (MÖ 2900-2334), Akad İmparatorluğu dönemi (MÖ 2334 – 2218), Gutian dönemi (MÖ 2218-2047), Sümer Rönesansı / Ur’un Üçüncü Hanedanlığı (MÖ 2047-1940) ve ardından gerilemedir.
- Üzerinde yazı bulunan birçok Sümer kil tableti bulunmuştur. Başlangıçta piktogramlar, ardından çivi yazısı ve daha sonra ideogramlar kullanılmıştır.
- Sümerler antropomorfik çok tanrıcılığa ya da her şehir devletine özgü insan biçiminde birçok tanrıya inanıyorlardı.
- Sümerler tekerlek, matematik ve çivi yazısı da dahil olmak üzere birçok teknoloji türünü icat etmiş ya da mükemmelleştirmiştir.
Kavramlar:
Şehir devletleri: Çevresindeki topraklarla birlikte bağımsız bir devlet oluşturan bir şehir.
Çivi yazısı: Mezopotamya’nın eski yazı sistemlerinde kullanılan ve çoğunlukla kil tabletler üzerinde günümüze ulaşan kama şeklindeki karakterler.
İdeogramlar: Bir fikri veya varlığı, onu söylemek için kullanılan sesleri belirtmeden simgeleyen yazılı karakterler. piktogramlar Bir kelime veya cümle için resimsel bir sembol. Bilinen en eski yazı biçimleridir. panteon Bir halkın ya da dinin kolektif tanrıları.
Gılgamış Destanı Ur’un Üçüncü Hanedanlığı’ndan (M.Ö. 2100 civarı) günümüze ulaşan en eski büyük edebiyat eseri olarak görülen epik şiir.
Antropomorfik: İnsan özellikleri taşıyan.
“Sümer”, Sami dilini konuşan Akadlar tarafından Mezpotamya’da yaşayan ve Sami dilini konuşmayan halklara verilen isimdir. Bölgede kanallar ve sınır taşlarıyla örgütlenmiş ve bir koruyucu tanrı ya da tanrıçaya adanmış şehir devletleri ilk olarak tarih öncesi Ubeyd ve Uruk dönemlerinde güç kazanmıştır. Sümer yazılı tarihi M.Ö. 27. yüzyılda başlamış, ancak ilk anlaşılır yazı M.Ö. 23. yüzyılda ortaya çıkmıştır. Klasik Sümer, M.Ö. 23. yüzyılda Akad İmparatorluğu’nun yükselişiyle sona erer ve sadece M.Ö. 21. yüzyılda kısa bir rönesans yaşar. Sümerler sonunda Akad/Babil nüfusu içinde erimişlerdir.
Sümer Tarihindeki Dönemler
Ubeyd dönemi (M.Ö. 6500-4100), güney Mezopotamya’da sulamalı tarımı getiren çiftçiler tarafından ilk yerleşime sahne olmuştur. Bu dönemde belirgin, ince boyalı çanak çömlekler ortaya çıkmıştır.
Uruk dönemi (MÖ 4100-2900) çeşitli geçişlere sahne olmuştur. İlk olarak, çanak çömlek seri üretime geçmiştir. İkinci olarak, ticaret malları güney Mezpotamya’daki su yollarından akmaya başladı ve bu ticareti kolaylaştırmak için büyük, tapınak merkezli şehirler (büyük olasılıkla teokratik ve rahipler-krallar tarafından yönetilen) yükseldi. Köle emeğinden de yararlanıldı.
Erken Hanedanlık döneminde (M.Ö. 2900-2334) piktogramların aksine yazı yaygınlaşmış ve deşifre edilebilir hale gelmiştir. Gılgamış Destanı, Gılgamış’ın kendisi de dahil olmak üzere, muhtemelen tarihi krallar olan birkaç liderden bahseder. İlk hanedan kralı, Kiş’in ilk hanedanının 13. kralı olan Etana’dır. Savaşlar artıyordu ve şehirler kendilerini korumak için surlar inşa ediyordu. Sümer kültürü güney Mezopotamya’dan çevre bölgelere yayılmaya başladı.
Akad İmparatorluğu döneminde (MÖ 2334-2218), bölgedeki pek çok kişi hem Sümerce hem de Akadca’yı iki dilde konuşur hale gelmiştir. Ancak imparatorluğun sonuna doğru Sümerce giderek edebi bir dil haline gelmiştir.
Guti dönemi (M.Ö. 2218-2047), Guti barbarlarının Akad ordusunu yenilgiye uğrattığı ancak yerleşik uygarlıkları destekleyemediği bir kaos ve gerileme dönemidir.
Sümer Rönesansı/Üçüncü Ur Hanedanlığı (MÖ 2047-1940), güçleri güney Asur’a kadar uzanan Ur-Nammu ve Şulgi hükümdarlarını gördü. Ancak bölge giderek daha Sami bir hal alıyor ve Sümer dili dini bir dil haline geliyordu.
Sümer Rönesansı, İsin hanedanının M.Ö. 1700’e kadar devam ettiği Amoritlerin istilasıyla sona erdi ve bu noktada Mezpotamya Babil egemenliğine girdi.
Dil ve Yazı
Çivi yazısıyla yazılmış birçok Sümer kil tableti keşfedilmiştir. Bunlar yazının en eski örneği değildir, ancak yine de insanoğlunun tarihi yazma ve edebiyat yaratma becerisinde büyük bir ilerlemeyi temsil etmektedir. Başlangıçta piktogramlar, ardından çivi yazısı ve daha sonra da ideogramlar kullanılmıştır. Kil tabletler üzerinde mektuplar, makbuzlar, ilahiler, dualar ve hikayeler bulunmuştur.
Din
Sümerler antropomorfik çok tanrıcılığa ya da her şehir devletine özgü insan biçiminde birçok tanrıya inanıyorlardı. Temel panteon An (cennet), Enki (şifacı ve insanların dostu), Enlil (ruhların itaat etmesi gereken büyüler verir), İnanna (aşk ve savaş), Utu (güneş-tanrı) ve Sin’den (ay-tanrı) oluşuyordu.
Teknoloji
Sümerler tekerlek, çivi yazısı, aritmetik, geometri, sulama, testereler ve diğer aletler, sandaletler, savaş arabaları, zıpkınlar ve bira da dahil olmak üzere çok çeşitli teknolojiler icat etmiş ya da geliştirmişlerdir.
