Ana Başlıklar
Prigojin Öldümü? Öldürüldü mü?
Wagner Grubu şefi Yevgeny Prigojin’in Haziran ayında Rus genelkurmayına (ve dolaylı olarak Başkan Vladimir Putin’in kendisine) karşı isyan başlattığı andan itibaren Putin’in vereceği yanıt yoğun bir merak konusu oldu. İki ay sonra, Prigozhin’in Moskova’nın kuzeyinde bir uçak kazasında öldüğünün bildirilmesiyle, bir cevap alınmış gibi görünüyor: Kremlin’in patronu Wagner’in patronundan intikamını aldı mı?
Olayla ilgili daha fazla bilgi ortaya çıktıkça ve Rus yetkililer bir soruşturma yürüttükçe, tezat açıklamaların ortaya çıkacağı kesin: olayın bir kaza olduğu; Prigozhin’in çok sayıdaki düşmanından biri ya da birkaçı tarafından hedef alındığı; Putin’in danışmanlarının cinayeti organize ettiği ancak Putin tarafından böyle bir talimat verilmediği; ve son olarak, elbette, Putin’in vur emrini verdiği. Bu görüşlerin hiçbiri gerçek kanıtlara dayanmıyor, ancak hepsi Putin’in yönettiği sistemin nasıl değiştiğine ışık tutuyor.
Prigojin’in Ölümüne Dair İhtimaller
1. Kaza mı?
Prigozhin’in ölümüne ilişkin soruşturmanın bir tür kaza olduğu sonucuna varması son derece muhtemel. Ancak Rusya’daki siyasi içerikli soruşturmalar (bunun gibi) en iyi koşullarda bile şeffaflıktan yoksundur. Resmi bir rapor muhtemelen şüpheleri Kremlin’den uzaklaştırmak için uçağın Brezilyalı üreticisinin Rusya’ya uygulanan yaptırımlar nedeniyle uçağa servis vermeyi bıraktığını söylemesi; Prigojin ve ekibinin oradaki müşterileriyle bağlarını güçlendirmek için Afrika’ya yaptığı yorucu bir seyahatten yeni dönmüş olması; Moskova çevresindeki hava savunma birimlerinin Ukrayna’nın drone saldırıları nedeniyle yüksek alarmda olması gibi çeşitli bilgilere dayanacaktır. Yine de olayların bu versiyonuna inanan Ruslar bile Putin’in ülkeyi ne kadar istikrarsızlaştırdığını düşüneceklerdir.
2. Düşmanları Tarafından Hedef mi Alındı?
Yıllar boyunca Putin’in teveccühü Prigozhin’in agresif bir şekilde servet ve güç kazanmasına yardımcı oldu. İsyanla birlikte bu koruma ortadan kalkınca, rakipleri hesaplaşmak için daha rahat hissetmiş olabilir. Bu rakipler arasında iş dünyasından rakipler (Prigozhin hükümetlerle yaptığı ve diğerlerinin gıpta ettiği sözleşmelerle zenginleşti) ve savunma bakanlığının üst düzey generalleri de dahil olmak üzere Rus hükümetinin en üst düzeyindeki önde gelen isimler yer alıyor. Eğer uçağın hava savunma birimleri tarafından düşürüldüğü ortaya çıkarsa, Moskova’daki yüksek komuta kademesi daha fazla zan altında kalacaktır. Kendi başlarına hareket etmiş olabilirler mi?
Büyük olasılıkla. Ruslar, Putin’in bugünlerde yönettiği iktidar sisteminin dar kurumsal çıkarların ilerlemesine açıkça izin verdiğini biliyor. (Rus siyasetinin en iyi analistlerinden Tatiana Stanovaya’nın kısa süre önce Foreign Affairs‘te yazdığı gibi, sistemdeki üst düzey kişiler “Putin’den daha bağımsız hareket etmeyi öğrenmeye başladılar.”)
3. Bunu Kendi Personeli mi Yaptı?
ABD Başkanı Joe Biden, Rusya’da Putin’in istemediği ya da haberinin olmadığı bir şey gerçekleşmediğinden son derece emin. Yine de bazı Ruslar Prigojin’in ölümünü farklı bir şekilde yorumluyorlar. Patronun emrini ona nasıl yapılacağını açıkça sormadan yapmak üst düzey saray mensupları arasında yüzyıllardır süregelen bir gelenektir ve sadece Rusya ile sınırlı değildir. (“Plausible deniability” deyiminin kökeni Washington’a dayanıyor.) Kremlin danışmanlarının Prigojin’e karşı inisiyatif aldığı fikri, Putin’in yönetim tarzının son yıllarda verdiği izlenimle birlikte daha da güçlenecektir.
Putin artık geçmişe kıyasla daha soğuk, mesafeli ve kararsız olarak görülüyor. Putin’in çevresinin onun açık emirlerine göre değil de önceden belirlenmiş ve bilinen tercihlerine göre hareket ettiği biliniyor. Kremlin’in güvenlik servislerine verdiği neredeyse sınırsız inisiyatiften endişe duyan çevreler Prigojin’in ölümünü de bu çerçevede değerlendiriyorlar. Yani; Putin’in niyetini okuyup Wagnerin patronunu öldürdüklerini düşünüyorlar.
4. Doğrudan Tepeden Gelen Bir Emir mi?
Putin’in hain olarak gördüğü kişilere karşı aldığı birtakım tedbirlere dair örnekler bulmak zor olmayacaktır: Haziran isyanının hemen ardından Prigozhin’i açıkça hain olarak etiketlemiş olması Prigojin’in de bu uzun bir listeye dahil olmuş olabileceğini gösteriyor. Buna bir de Putin’in isyanı ilk ele alışında zayıflık gösterdiğine dair yaygın kamuoyu algısını eklediğimizde, Putin’in manşet bir intikamı tercih etmiş olabileceği düşünülüyor.
Putin zayıflık göstermeyi sevmez. Özellikle de kendi danışmanlarının bile kararlarını sorguladığını bildiği bir dönemde, bu kararı otoritesini yeniden kuvvetlendirmek almış olabilir. Uzun yıllar boyunca istikrarı kendisinin en önemli artısı olarak göstermeye çalıştı ve Ukrayna’ya savaş açarken yaptıklarının bu görünümü zayıflattığını da biliyor. Bu nedenle infaz emrini bizzat vermiş olması şaşırtıcı olmaz.
Bu davayla ilgili kanıtlar kamuoyuna açıklandıkça iki eğilim şekillenecektir. Rus sistemi bunu sıkı kontrol altında tutmaya çalışacaktır. Aynı zamanda, hava savunma birimlerinin konuşmaları ve uçağın son hareketlerinin kayıtlarından Wagner’in sosyal medya paylaşımlarına, Batı istihbaratından sızıntılara ve her zaman aktif olan Moscof söylenti değirmenine kadar pek çok açık kaynaklı bilgi, bu ölümün ardındaki sır perdesinin kalkmasına katkıda bulunacaktır.
