Asya Altyapı Yatırım Bankası nedir?
Asya Altyapı Yatırım Bankası / Asian Infrastructure Investment Bank (AIIB), Asya’nın ekonomik ve sosyal sonuçlarını birlikte iyileştirmeyi amaçlayan çok taraflı bir kalkınma bankası ve uluslararası finans kuruluşudur. Dünyanın en büyük ikinci çok taraflı kalkınma kuruluşudur. Merkezi Çin’in başkenti Pekin’de bulunan bankanın şu anda 14’ü potansiyel üye olmak üzere dünya genelinde 109 üyesi bulunmaktadır. Bu 109 üyenin kıtalara göre dağılımı aşağıdaki gibidir: Asya’da 42, Avrupa’da 26, Afrika’da 22, Okyanusya’da 9, Güney Amerika’da 8 ve Kuzey Amerika’da 2. Banka, anlaşmanın 25 Aralık 2015 tarihinde yürürlüğe girmesinin ardından, Yetkili Sermaye Stokunun ilk aboneliklerinin %50’sine sahip olan 10 üye devletten onay alındıktan sonra faaliyete başlamıştır.
Table of Contents
Birleşmiş Milletler, AAYB’nin “sürdürülebilir kalkınma için finansmanı artırma” ve küresel ekonomik yönetişimi geliştirme potansiyeline sahip olduğunu belirtmiştir. 100 milyar ABD doları tutarındaki bankanın başlangıç sermayesi, Asya Kalkınma Bankası’nın sermayesinin 2⁄3’üne ve Dünya Bankası’nın sermayesinin yaklaşık yarısına denk gelmektedir. Çin bankayı ilk olarak 2013 yılında önermiş ve girişim Ekim 2014’te Pekin’de düzenlenen bir törenle başlatılmıştır. O zamandan beri dünyanın en büyük üç derecelendirme kuruluşundan en yüksek kredi notlarını almıştır. Kuruluşundan bu yana Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonu‘na (IMF) potansiyel bir rakip ya da alternatif olarak görülmüştür.
Asya Altyapı Yatırım Bankası Tarihçesi
Bir “Asya Altyapı Yatırım Bankası” kurulması önerisi ilk olarak bir Çin düşünce kuruluşu olan Çin Uluslararası Ekonomik Değişim Merkezi Başkan Yardımcısı tarafından Nisan 2009’da Bo’ao Forumu’nda dile getirilmiştir. İlk bağlam, küresel mali krizin ardından Çin’in döviz rezervlerini daha iyi kullanmaktı.
Çin lideri Xi Jinping, Ekim 2013’te Endonezya’ya yaptığı bir devlet ziyareti sırasında bu girişimi resmen başlattı. Çin hükümeti reformların ve yönetişimin yavaş ilerlediğini düşünmekte ve Amerikan, Avrupa ve Japon çıkarlarının ağır bastığını iddia ettiği IMF, Dünya Bankası ve Asya Kalkınma Bankası gibi küresel kurumlara daha fazla katkı sağlamak istemektedir.
Nisan 2014’te Çin Başbakanı Li Keqiang, Boao Asya Forumu’nun açılışında bir konuşma yapmış ve Çin’in Asya Altyapı Yatırım Bankası’nın hazırlıkları konusunda Asya’daki ve Asya dışındaki ilgili taraflarla istişareleri yoğunlaştırmaya hazır olduğunu söylemiştir.
Asya Kalkınma Bankası Enstitüsü 2010 yılında yayınladığı bir raporda bölgenin ekonomik kalkınmasını sürdürebilmesi için 2010-2020 yılları arasında altyapıya 8 trilyon dolar yatırım yapılması gerektiğini belirtmiştir. The Guardian bir yazısında, yeni bankanın Çin sermayesinin bu projeleri finanse etmesine ve bölgenin ekonomik kalkınmasında artan ekonomik ve siyasi gücüyle orantılı olarak daha büyük bir rol oynamasına olanak sağlayabileceğini yazdı. Ancak Mart 2015’e kadar ADB’de Çin sadece yüzde 5.47 oy hakkına sahipken, Japonya ve ABD sırasıyla yüzde 15.7 ve yüzde 15.6’lık taahhüt edilen sermayedeki paylarıyla toplam yüzde 26 oy hakkına (her biri yüzde 13) sahipti.Çin’in AAYB’yi kurma isteğinin altında her iki ülkenin hakimiyeti ve yavaş reformlar yatarken, her iki ülke de Çin’in artan etkisinden endişe duyuyor.
Haziran 2014’te Çin, Asya Altyapı Yatırım Bankası’nın kayıtlı sermayesinin iki katına çıkarılarak 50 milyar dolardan 100 milyar dolara yükseltilmesini önermiş ve Hindistan’ı bankanın kuruluşuna katılmaya davet etmiştir. 24 Ekim 2014 tarihinde yirmi bir ülke Çin’in başkenti Pekin’de AAYB ile ilgili bir Mutabakat Zaptı (MOU) imzaladı: Bangladeş, Brunei, Kamboçya, Hindistan, Kazakistan, Kuveyt, Laos, Malezya, Myanmar, Moğolistan, Nepal, Umman, Pakistan, Filipinler, Katar, Singapur, Sri Lanka, Tayland, Özbekistan ve Vietnam. Endonezya’nın katılımı, yeni başkanlık yönetiminin üyeliği zamanında gözden geçirememesi nedeniyle biraz gecikmiştir. Endonezya Mutabakat Zaptını 25 Kasım 2014 tarihinde imzalamıştır.
Bankaya ilgi duyduklarını ifade etmelerinin ardından ABD’nin Avustralya ve Güney Kore’nin muhtemel kurucu üye olmalarını engellemeye çalıştığı iddia edildi. Ancak hem Avustralya hem de Güney Kore Mart 2015’te bankaya katılmak için başvuruda bulundu.
Hong Kong Maliye Bakanı John Tsang, Şubat 2015’te yaptığı bütçe konuşmasında bölgenin AAYB’ye katılacağını açıkladı. Ancak, muhtemel kurucu üyelerden biri olmadı ve Çin delegasyonunun bir parçası olarak müzakere etti.
İngiltere’nin Katılımı
Mart 2015 başında Birleşik Krallık Maliye Bakanı George Osborne, Birleşik Krallık’ın Banka’ya katılmak için başvurmaya karar verdiğini ve Lüksemburg ve Yeni Zelanda’dan sonra üçüncü Batılı ülke olduğunu açıkladı. ABD Obama Yönetimi bu duyuruyu eleştirdi. Bir ABD hükümet yetkilisi Financial Times’a verdiği demeçte “Yükselen bir güçle ilişki kurmanın en iyi yolu olmayan Çin’e sürekli uyum sağlama eğilimi konusunda ihtiyatlıyız” dedi. Yetkili ayrıca İngiltere’nin kararının “ABD’ye danışılmadan” alındığını belirtti. Buna karşılık İngiltere, konunun karardan önce birkaç ay boyunca Şansölye Osborne ve ABD Hazine Bakanı Jack Lew arasında görüşüldüğünü belirtti. Ayrıca bankaya kurucu üye olarak katılmanın İngiltere’nin bankanın gelişimini etkilemesine olanak sağlayacağı ifade edildi. Osborne, “Londra Şehri’nin, Çin’in yeni nesil nükleer enerji santrallerine yatırım yapmasını teşvik ederek Asya dışında yuan için ilk takas merkezinin üssü haline geleceğini” açıkladı.
Avrupadan Artan Katılım Talepleri
İngiltere’nin AAYB’ye katılmasının ardından aralarında Almanya, Fransa ve İtalya’nın da bulunduğu birçok Avrupa ülkesinden yeni başvurular gelmeye başladı ve Mart ayı sonu itibariyle toplam başvuru sayısı 53’e ulaştı. Almanya Maliye Bakanı Wolfgang Schäuble, “Uluslararası finans kuruluşlarıyla uzun yıllara dayanan deneyimimizi, yüksek standartlar belirleyerek ve bankanın yüksek bir uluslararası itibar kazanmasına yardımcı olarak yeni bankanın kurulmasına katkıda bulunmak istiyoruz” dedi. Mart 2015’te Güney Kore Strateji ve Maliye Bakanlığı, Güney Koreli şirketlerin altyapı projelerinde anlaşma kazanmalarına yardımcı olma ve kurucu üye olarak Güney Kore’nin uluslararası bankacılıktaki etkisini arttırma potansiyelini gerekçe göstererek AAYB’ye katılmayı planladığını açıkladı. Devletler 31 Mart 2015 tarihine kadar Müstakbel Kurucu Üye olma konusundaki ilgilerini belirtebilirlerdi.
Müzakereler, Kasım 2014 ve Mayıs 2015 tarihleri arasında gerçekleştirilen beş Başmüzakereci Toplantısı (CNM) çerçevesinde yürütülmüştür. Bankanın yasal çerçevesini oluşturan Anlaşma Maddeleri beşinci CNM’de sonuçlandırılmıştır. Anlaşma 29 Haziran 2015 tarihinde Pekin’de 57 muhtemel kurucu üyeden 50’si tarafından imzalanmış, diğer yedi üye ise daha sonra imzalanmıştır.
25 Aralık 2015 tarihinde Anlaşma Maddeleri yürürlüğe girmiştir. 16 Ocak 2016 tarihinde bankanın yönetim kurulu Pekin’de açılış toplantısını yaptı ve bankanın faaliyete geçtiğini ilan etti. Jin Liqun beş yıllık bir dönem için bankanın başkanı olarak seçildi. On yedi devlet (Avustralya, Avusturya, Brunei, Çin, Gürcistan, Almanya, Ürdün, Lüksemburg, Moğolistan, Myanmar, Hollanda, Yeni Zelanda, Norveç, Pakistan, Singapur, Güney Kore ve Birleşik Krallık) birlikte Yetkili Sermaye Hisselerinin ilk aboneliklerinin %50.1’ine sahip olarak, anlaşmanın yürürlüğe girmesini tetikleyen ve hepsini kurucu üye yapan ve bankanın tüzüğü olan Anlaşma Maddelerini yürürlüğe sokan onay belgesini tevdi etmişti. Daha sonra otuz beş devlet daha bunu takip ederek 29 banka üyesinin sahip olduğu Yetkili Sermaye Hissesi miktarını %74’e çıkardı.
Dünya Çapında Üyelikte Hızlı Büyüme
AAYB 2016 yılında 57 kurucu Üye (37 bölgesel ve 20 bölge dışı) ile faaliyetlerine başlamıştır. 2020 yılı sonunda, küresel nüfusun yaklaşık yüzde 79’unu ve dünya GSYH’sinin yüzde 65’ini temsil eden 103 onaylı Üyemiz oldu.
Üç Büyük Derecelendirme Kuruluşu Tarafından Verilen En Yüksek Kredi Notu
AAYB, 2017 yılından bu yana en iyi kredi derecelendirme kuruluşları olan Standard & Poor’s, Moody’s ve Fitch’ten durağan görünümlü AAA notu almıştır. Sağlam mali durumumuzun sektör tarafından tanınması, başarılı bir şekilde küresel tahvil ihraç ederek uluslararası sermaye piyasalarındaki varlığımızı genişletmemizi sağladı. Yerel para birimi cinsinden tahvil ihraçları ve özel plasmanlar yoluyla fon kaynaklarımızı genişletmemizi sağladı.
Birleşmiş Milletler’de Daimi Gözlemci Statüsü
2018 yılında AAYB, küresel yapının kalkınma odaklı iki ana organı olan Birleşmiş Milletler Genel Kurulu ve Ekonomik ve Sosyal Konsey müzakerelerinde Daimi Gözlemci statüsü almıştır.
Verimliliği ve Hesap Verebilirliği Artıran Yönetişim Modeli
AAYB, Yönetim Kurulu’nun hesap verebilir yönetimin çalışmalarını yönlendirmek ve denetlemek üzere stratejik bir yaklaşım benimsemesi için etkili bir ortam yaratmıştır. Banka’nın Hesap Verebilirlik Çerçevesi, AAYB’yi kurum genelinde bir hesap verebilirlik kültürü yerleştirmek üzere konumlandıran yenilikçi bir yönetişim modelidir. Bu çerçeve (i) Yönetim Kurulu’nun Başkan’ı sorumlu tutma ve AAYB’nin politika ve stratejilerini belirleme rolünü ve (ii) Başkan’ın belirli koşullar altında projeleri devretmek de dahil olmak üzere AAYB’nin işlerini yürütme rolünü güçlendirmektedir.
Bu yönetişim modeli şeffaflık, açıklık, bağımsızlık ve hesap verebilirlik ilkeleri doğrultusunda bir Gözetim Mekanizması içermektedir. Bu yenilikçi ve esnek yapı, proje ve politikaların gözden geçirilmesini ve onaylanmasını kolaylaştırmak için daha sık ve sanal toplantılar da dahil olmak üzere, pandemi sırasında Üyelerimizin acil sosyal ve ekonomik ihtiyaçları konusunda hızlı hareket etmemizi sağladı.
Geliştirilen veya Sonuçlandırılan Politika ve Stratejiler
Tüm önemli altyapı sektörlerine yönelik stratejiler, öz sermayeye yatırım, özel sermayenin harekete geçirilmesi ve bölge dışı üyelerdeki operasyonların finansmanı onaylanmış ve uygulamaya konulmuştur.
Politikalarımız, stratejilerimiz ve tematik önceliklerimiz 2020 yılında başlatılan Kurumsal Stratejinin yapı taşlarını oluşturmaktadır.
Adres – Kule A, Asya Finans Merkezi, No.1 Tianchen Doğu Yolu,
Chaoyang Bölgesi, Pekin 100101
telefon – 86-10-8358-0000
faks – 86 (0)10-8358-0920
e-posta – information@aiib.org
web sitesi – https://www.aiib.org/en/index.html
kuruldu – Ocak 2016
Amaç – Asya’da sosyal ve ekonomik sonuçları iyileştirmek
bölgesel üyeler (muhtemel üyeler dahil) – (46) Afganistan, Avustralya, Azerbaycan, Bahreyn, Bangladeş, Brunei, Burma, Kamboçya, Çin, Cook Adaları, Kıbrıs, Fiji, Gürcistan, Hong Kong, Hindistan, Endonezya, İran, İsrail, Ürdün, Kazakistan, Kore, Kırgızistan, Laos, Malezya, Maldivler, Moğolistan, Nepal, Yeni Zelanda, Umman, Pakistan, Filipinler, Katar, Rusya, Samoa, Suudi Arabistan, Singapur, Sri Lanka, Tacikistan, Tayland, Doğu Timor, Tonga, Türkiye, BAE, Özbekistan, Vanuatu, Vietnam – Muhtemel – Ermenistan, Kuveyt, Lübnan, Papua Yeni Gine
Bölgesel olmayan üyeler (muhtemel üyeler dahil) –(41) Cezayir, Arjantin, Avusturya, Belarus, Belçika, Benin, Brezilya, Kanada, Şili, Fildişi Sahili, Danimarka, Ekvador, Mısır, Etiyopya, Finlandiya, Fransa, Almanya, Gana, Yunanistan, Gine, Macaristan, İzlanda, İrlanda, İtalya, Liberya, Lüksemburg, Madagaskar, Malta, Hollanda, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Ruanda, Sırbistan, İspanya, Sudan, İsveç, İsviçre, Birleşik Krallık, Uruguay – Muhtemel – Bolivya, Hırvatistan, Cibuti, Kenya, Libya, Fas, Peru, Senegal, Güney Afrika, Togo, Tunus, Venezuela
